A Galiza como tarefa – mármore – Ernesto V. Souza

Há bastantes anos, uns 20, calculo, a pouco de vir viver a Valladolid, topei, passeando as ruas, uma boa livraria de segunda mão, dirigida por um ativo moço, um bocadinho mais velho do que eu era daquela. Foi, conste, um dos poucos livreiros com quem tenho conversado, algo a sério, sobre livros, tecnologia digital (daquela) e negócio.

A conversa começou, quando um dia, após varias incursões na sua livraria, perguntou se eu vinha sendo catalão, dado que eu comprava, entre outros, livros em catalão, que ele tinha num recanto. E isso (ambas as cousas) era incomum. Surpreendeu-lhe a resposta: -Eee… não… galego, por? Por minha vez  perguntei como ele tinha tantos livros em catalão e francês, e, por corresponder, tão interessantes. Confessou que não se vendiam, mas que tinha porque ia muito a Barcelona e Catalunha comprar bibliotecas, porque lá as havia, eram boas, e tinham, a diferença das locais, bastantes livros estrangeiros.

A conversa durou uns quatro anos, com uma mistura de saber atender e vender à clientela, que eu apreciava, e que ambos sabíamos rara em Valladolid, e um intercâmbio de tristura e desesperação pelo mercado do livro e oportunidades de negócio em Castela. Ríamos muito da contraditio in terminis que é o Capitalismo Castelhano. Assim, até que, finalmente, um dia, rumou para estabelecer-se permanentemente em Barcelona.

Desses anos conservo as obras completas de Joam Maragall em XXIV volumes, editadas nos anos 20-30, pelos filhos, em Sala Parés, com aqueles prólogos maravilhosos a cada volumezinho; bastante Pla, em castelhano e catalão, dos 50 a 70, as memórias de Cambó, algo de Gaziel e Miquel i Planas; também muitos dos livros de poesia vária em catalão (de Ausias March a Espriu, passando por Salvat Papasseit) em edições e antologias dos anos 80 e 90, e  algum que outro romance clássico, números soltos de revistas, traduções, epistolários, e ensaios diversos.

Daqueles tempos são também a maior parte dos populares livros das edicions 62 i “la Caixa” que andam pela casa; entre eles a maravilhosa aventura de história alternativa azteco-galaica de Opòton el vell, narrada por Avelí Artís-Gener. Daí também saíram os melhores agasalhos bibliófilos, para amigos catalanófilos galegos.

Nestes anos tenho seguido comprando, intercambiando e anotando referencias bibliográficas, algum que outro livro catalão; nomeadamente com o amigo Fernando Corredoira, com menor intensidade, em função de fases de escrita, pesquisa ou obsessões.

Agora, bons livros, desses em bom papel e bem encadernados, normalmente são acasos, nas livrarias de segunda mão, nos sebos perdidos e rochos mais variados. Não é doado, não, não sendo por internet, conseguir pela Espanha vazia, livros da imensa produção livrária catalá. Também não os há nas bibliotecas públicas, apenas – e depende – nalguma universitárias.

É um desastre, uma loucura este sistemático rejeitamento ou disfunção, e mais dado que é um elemento definidor dessa cultura espanhola que arela e defende um monolinguismo castelhanocêntrico. Um erro histórico, perpetuado desde a Transição como absurdo, e que nos últimos anos adquire proporções de barbárie.

Porque o livro catalão é fundamental (como bem me aprendeu o Anton Capelán quando eu procurava bibliografia para a tese) nomeadamente em ensaio político e social e literatura, para entender as questões culturais, identitárias, memorialisticas, a história cultural, editorial e a própria história da Espanha e as suas elites.

auca 01

De feito, talvez por isto, quando me pergunto, hoje e tantas vezes, sobre a covardia do sistema cultural e académico galego, sempre me vêm ecos do final de L’auca del senyor Esteve:

L’endemà hi va haver l’enterro.

En Ramonet va presidir el dol, amb el senyor Pau, amb el graner, amb el viatjant de la casa, que va venir en el darrer viatge, i amb els dependents de «La Puntual».

No van faltar a acompanyar-lo aquell faetó, aquells quatre cotxes i tots aquells comerciants del barri.

Com el jorn que va néixer, plovia; plovia d’un cel cendrós que no tenia cap arruga. Com aquell jorn, el seguici va haver de passar entre el trasbals de tot el comerç de Ribera, i també el mort s’hagué d’aturar pera fer pas als carros de cotó, de bacallans i de petroli.

En una d’aquestes parades, l’enterrament es va trencar. El dol va quedar endarrera i el difunt va anar seguint i va arribat sol al cementir. I un cop hi varen ser tots, van entrar el senyor Esteve an el seu ninxo; en un d’aquells ninxos urbans, llisos, freds i numerats am números d’aquells que s’esborren amb la calma de l’oblit i que no en queda ni senyals.

—Que Déu l’hagi perdonat, si tenia res per perdonar—va dir el pobre senyor Pau.

—No havia fet mal a ningú —va dir un.

—Ni n’havia fet ni en podia fer —va dir un altre.

I en Ramonet, que sortia plorós, es va aturar davant d’una estàtua i va pensar: «Jo en faré».

I, recordant-se del difunt, va afegir amb el cor agraït: «En faré perquè ell paga el marbre».

(Santiago Rusiñol : L’auca del Senyor Esteve .- Barcelona: Selecta, 1951 (sisena ed.), p. 249-250).

auca 02

«…perquè ell paga el marbre».

É simbólico que o legado do botiguer, filho de comerciantes, que vai fazendo medrar a sua loja até conseguir essa atmosfera de prosperidade e em conflito com Ramonet, o filho, que quer ser artista, seja precisamente esse. 

Pode ser que eu tenha uma especial sensibilidade a respeito, porque provavelmente nem teria estudado, nem pesquisado, nem escrito nada se os meus pais não me permitiram a minha longa formação e com ela a ideia de liberdade. Depois já procurei ir pagando-as eu e, no que a mim respeita, posso dizer que a independência e a liberdade saem caras. É um contraste que percebo com muita gente.

A precariedade social e económica, as dependências caciquis, a adscrição a partidos e grupos, as características cunhistas e feudais do sistema galego permitem pouca crítica, originalidade, trabalhos de fundo com independência, crítica e critério proprio.

Sendo realistas, dentro dos mesmas esquemas de valores, cultura, e língua, sem uma burguesia mínima prévia, ou sem uma classe média potente uma geração antes que pague o mármore aos filhos para serem escultores (ou qualquer uma outra atividade artístico intelectual das necessárias para inventar nações) é impossível enfrontar o Reichskulturkammer marca Espanha.

 

 

 

 

Leave a Reply