Em Janeiro de 2013 organizámos um pequeno debate sobre o tema «Espanha, existe?» Esta foi a resposta de Amadeu Ferreira (a ilustração reproduz um quadro de Dorindo Carvalho).
Quando you era pequeinho, miraba las arribas de l outro lhado de l Douro i dezie cumigo mesmo: eilhi ampeça la Spanha, eiqui acaba Pertual. Este amponie-se-me n’eideia dun acerca que era miu, aqueilha perdie-se nun sien fin que era doutros. Eiqui ls pies, alhá ls uolhos. Dun lhado tierra, de l outro un aire. Dacá l bózio zimbrado, dalhá nada mais que ressonos. Assi, la frunteira fui-se-me colgando cumo speilho que me debolbie l’eimaige, zenhado nun sentido de perténcia. Antende-se bien que la palabra lhatina “frontaria” querga dezir “la tierra que queda delantre”.
Quando se nace acerca la frunteira, esta ampon-se-mos cumo cumpanha de cada die, ganha campo cierto na peisaige que ls uolhos ban fazendo, i crece-mos mui cedo un ser de frunteiriços que nunca mais somos capazes de zarredar. Mais que un stado d’alma, ser frunteiriço ye nun sermos yá capazes de mos defenhir sin esse outro lhado de nós. Al modo que la frunteira mos bai defenhindo, acabamos por percisar deilha para saber quien somos, yá nun bibimos sin ls dous lhados al mesmo tiempo.
Mas las tierras de frunteira nun se defínhen solo an relaçon al que queda delantre (la “fontaria” lhatina), mas tamien an relaçon al centro de poder a que stan ligadas. Nesta última relaçon eilhas son un “limes”, palabra lhatina que quier dezir l que queda na punta antre dous campos, un sítio que, muita beç, nun chega a ser dun lhado nin doutro. Assi sendo, tamien ye un sítio que puode ser atacado puls dous lhados, antregue a el mesmo, que ten de se defender muita beç sin ajudas de naide.
Ua tierra de frunteira baláncia antre “limes” i “frontaria”, antre la necidade de l outro lhado cumo modo d’andebidualizaçon, mas tamien d’amanaça, i l abandono, que ye tamien campo de lhibardade i capacidade de subrebibir por eilha mesma. Son estes dous lhados que le dan ser i eidentidade, nun podendo apartar-se l lhado que mira para fuora (frontaria) i l lhado que mira para andrento (limes) para se antender la sue stória, la sue cultura, la sue giente: anquanto “frontaria”, dá i recibe anfluenças de l outro lhado, ataca i ye atacada; anquanto “limes”, ganha l’outonomie de l abandono, la lhibardade daqueilhas cousas a que se le dá pouca amportança, cula cundiçon de nun atacar ou poner an causa l centro de que se depende. I esto bale para todas las tierras de frunteira, anque tenga mais fuorça nuns lhados que noutros. Essa fuorça chega al mássimo na Tierra de Miranda, antendida an sentido stórico, i an toda la frunteira de l çtrito de Bergáncia. Tener hoije ua lhéngua i ua cultura defrentes ye tamien tener l campo de lhibardade i outonomie adonde essa lhéngua i essa cultura puoden cuntinar a medrar. Ye esso que mos andebidualiza, mos eidentefica, mos baloriza i mos torna libres, l que mos dá nome cumo pobo.
Tener dues lhénguas nun ye tener dues eidentidades, ua para cada lhéngua que falamos. Ye ua rialidade nuoba, ua nuoba eidentidade, an que nada se renega, mas an que la çfrença ye ua riqueza que mos abre puortas i caminos. La lhéngua mirandesa fizo-se sangre de l’eidentidade pertuesa de ls mirandeses. Eilhes ambentórun ua outra forma de ser pertués. Muitos cientos d’anhos antes, abrírun camino a ua eidentidade pertuesa que metiu andrento deilha la dibersidade, agarrando mundos de todo l mundo.
Ls poderes centrales de ls países siempre tubírun dificuldades na aceitar l que dezimos até eiqui, puis siempre tubírun cumo política oufecial l negatibismo an realaçon a la dibersidade cultural i, subretodo, lhenguística, nua campanha de quelonizaçon anterna que dura hai seclos. De l lhado de Pertual, apersentando se, até hai mui pouco tiempo, cumo l solo paiç monolhingue de la Ouropa, l que alhá de ser ua berdadeira aberraçon antinatural ye ua falsidade stórica. De l lhado de Spanha, negando sistematicamente las outras lhénguas, praticando ua política de genocídio cultural i lhenguístico de que solo agora ampeça a salir, mas de modo mui lhemitado.
Nun aceitar la dibersdidade i la sue antegraçon cumo debe de ser, solo puode lhebar als radicalismos sien sentido, percipalmente ls que se aperséntan cumo nacionalismos manchados de sangre, assentes an cunceitos de eidentidade sien sentido, que négan aqueilho que quieren anponer i acában por se streformar an berdadeiras eidentidades assassinas.
Ls países, las naciones, son ua custrucion stórica, l mais de las bezes assentes an sangre i biolença a todos ls nibles. Assi i todo, nun fúrun capazes de çtruir toda la dibersidade, que (re)nace al modo que nace cada pessona. A esta lhuç toda la sue stória ten que ser refeita, sien eidiologies patrióticas i ounitárias a antrubiar le l sentido. Acabar cun las bárias formas de quelonialismo, ye tamien l modo de fazer chegar la democracie a todos ls lhados. Mas esse ye un caminho mui lhargo, que talbeç inda nien sequiera tenga ampeçado, puis ls poderes nun son capazes de funcionar para alhá de la cabeça de quien manda.